Heb­ben man­ne­lij­ke schol­ek­sters een gro­te­re taak in het ver­de­di­gen van het ter­ri­to­ri­um?

De, volgens velen, makkelijkste manier om adulte scholeksters te vangen t.b.v. ringonderzoek is op het nest. Hierbij worden eieren vervangen voor kunsteieren (om beschadiging te voorkomen) en een kooi of klapval over het nest geplaatst. Als één van de ouders terugkeert naar het nest en op de kunsteieren gaat zitten, dan raakt hij een touwtje aan wat ervoor zorgt dat de kooi of klapval dichtvalt en de vogel gevangen zit. Nadat de vogel weer vrijgelaten is zal hij al snel weer verder gaan met broeden. Als de vogels al een tijdje broeden is er zeer weinig risico dat de vogel het nest zal verlaten. Aangezien bij scholeksters beide partners broeden, zullen met deze vangstmethode ongeveer evenveel mannen als vrouwen gevangen worden.

Bovenstaande methode werkt prima in agrarisch gebied, waar scholeksters op de grond broeden en nesten over het algemeen bereikbaar zijn, al is het soms een uitdaging om de nesten te vinden. In stedelijk gebied is het een stuk lastiger. De meeste stedelijke scholeksters broeden op daken, onzichtbaar vanaf de grond. Ook zijn de daken in de meeste gevallen niet toegankelijk.

Een andere, weinig gebruikte manier om adulte scholeksters te vangen is met een pootstrik. Dit is een techniek die bij onder andere meeuwen gebruikt wordt. Hierbij wordt een touwtje als een lasso op de grond gelegd. Als de vogel in de lus staat trekt de ringer aan het touw, de lus sluit zich om de poot en de vogel zit gevangen. Doordat scholeksters stevige vogels zijn met sterke poten kan deze techniek veilig uitgevoerd worden, zonder de vogel te verwonden. Omdat stedelijke scholeksters veel meer drukte om zich heen gewend zijn kan deze methode daar een bruikbaar alternatief zijn.

De grootste uitdaging bij pootstrikken is om ervoor te zorgen dat de vogel in de lus gaat staan. Bij meeuwen kan dit door de vogel naar de lus te lokken met voer. Veel scholeksters in stedelijke omgeving zijn best goed benaderbaar, maar niet te verleiden met voedsel (al zijn er in Groningen stad wel enkele vogels met brood als lokvoer gevangen, maar dit zijn uitzonderingen).

Scholeksters zijn echter wel territoriaal in de broedtijd; een territorium wordt over het algemeen fel verdedigd tegen indringers. Door gebruik te maken van een lokvogel en geluid kan een scholekster hierdoor naar, of in de richting van, de strik gelokt worden. De mate van ‘agressiviteit’ naar een indringer is per paar of individu wisselend, en ook afhankelijk van de fase in het broedseizoen (hebben ze eieren of jongen), maar een deel van de vogels zal de lokvogel uit zijn territorium willen verjagen. Hierbij lopen ze tepietend in laag tempo richting de lokvogel. Regelmatig staan ze even stil, draaien hun flanken richting de lokvogel, doen hun snavel in de veren op de rug en maken zich groot. Ze hebben vaak zo veel aandacht voor de lokvogel dat ze zich weinig van de omgeving aantrekken. Regelmatig kan zo’n vogel tot op minder dan 5 meter benaderd worden. De ringer kan, indien nodig, langzaam naar de vogel toe lopen om de vogel in de strik te drijven en hem vervolgens te vangen. Zie ook foto 1.

Rinus Dillerop

Foto 1: Opstelling voor het vangen van een scholekster met een pootstrik. Links de lokvogel, met daarbij een luidspreker die scholekstergeluiden afspeelt. Rechts een adulte scholekster die reageert op de lokvogel. Vlak achter de scholekster ligt de pootstrik klaar. De ringer staat buiten beeld, enkele meters links van de lokvogel.

Vooraf is het niet duidelijk of vogels zullen reageren. Zoals gezegd reageert slechts een deel van de vogels op de lokvogel, waarbij het onduidelijk is wat daar de reden van is. De vogels zijn niet geringd, dus het is niet altijd duidelijk of een vogel in het betreffende territorium hoort of dat het dier zelf een indringer in een bestaand territorium van een andere vogel is. Het kan ook zijn dat de betreffende vogels van zichzelf schuwer zijn en dat de aanwezigheid van de ringer in combinatie met een lokvogel een vluchtreactie oplevert in plaats van een verdedigingsreactie. Vogels die bijna altijd reageren zijn vogels die vaak met hun spiegelbeeld vechten in ramen dicht bij de grond. Zie foto 2.

In 2024 en 2025 heb ik in Stad Groningen in totaal 25 adulte scholeksters met een pootstrik en lokvogel gevangen. Bij 23 vogels heb ik borstveertjes verzameld voor geslachtsbepaling d.m.v. DNA-onderzoek. Een opvallende uitkomst was dat het overgrote deel van deze vogels mannen waren. Een voor de hand liggende verklaring is dat mannelijke scholeksters een grotere rol hebben in de verdediging van het territorium. Maar is dat ook zo?

Om daar wat over te kunnen zeggen moet je wel een homogene populatie hebben die met elkaar te vergelijken is. Immers, als de vrouw zit te broeden, dan zou het logisch zijn dat de man het territorium verdedigt en andersom. Maar er zijn ook gevallen waarbij ik beide partners binnen enkele minuten gevangen heb. Hierbij zijn dus beide vogels het territorium aan het verdedigen. Deze beide gevallen heb ik dan ook niet meegenomen in een kansberekening.

Harry Kuipers

Foto 2: Scholekster BLP-B4YY (man) verdedigt zijn territorium tegen zijn eigen spiegelbeeld. De vogels die dit veelvuldig doen zijn vaak vogels die ook reageren op een lokvogel. Zo kon ook deze vogel gevangen worden.

Uiteindelijk blijven er 12 vogels over die ik gevangen heb in een periode dat er jongen waren en 5 vogels in het vroege voorjaar, voordat er gebroed werd. Van de vogels met jongen ving ik 10 mannen en 2 vrouwen. Van de vogels voor het broeden ving ik 4 mannen en 1 vrouw. In totaal dus 14 mannen en 3 vrouwen. De kans dat dit gebeurt is 0,005 (0,5%), wat inderdaad bewijst dat er met deze vangtechniek een grotere kans is om een man te vangen. Daarmee bewijst het ook dat mannen eerder/sneller reageren op indringers in het territorium dan vrouwen: ze hebben een grotere rol in de verdediging. Zoals bij de meeste steltlopers zijn ook bij scholeksters de mannen (iets) kleiner dan vrouwen. Mogelijk speelt dit mee bij de rolverdeling, aangezien mannen door een kleinere omvang wendbaarder zijn en daarmee beter geschikt om gevechten aan te gaan.

—

Harry Kuipers