Schol­ek­sters met wat­las zen­ders op de Hoge Berg op Texel in 2025

Sinds 2018 worden de ongeveer 140 paar Scholeksters die op en rond de Hoge Berg op Texel broeden intensief onderzocht. Magali Frauendorf is dit onderzoek begonnen in het kader van het project CHIRP https://www.chirpscholekster.nl/index.php dat als doel had te achterhalen waarom de aantallen Scholeksters in Nederland afnemen en hoe het tij gekeerd kon worden. Na beëindiging van CHIRP in 2022 is het onderzoek op de Hoge Berg voortgezet door de Stichting Onderzoek Scholekster (SOS) https://www.scholekster.org/.

Veel van de agrariërs in het Hoge Berg gebied zijn lid van de ANLV De Lieuw (de Agrarische Natuur- en Landschapsvereniging De Lieuw) https://www.delieuw.nl/. Een toepasselijke naam, want Lieuw is Texels voor Scholekster, en een toepasselijk logo (Figuur 1). Nesten van Scholeksters (en andere weidevogels) worden ontzien tijdens werkzaamheden en met nestbeschermers beschermd tegen predatie en vertrapping door schapen. Ondanks die goede bescherming van de nesten brengen de Scholeksters in de meeste jaren veel te weinig jongen groot om de populatie stabiel te houden. Het onderzoek richt zich op de vraag wat de oorzaak is van dit lage broedsucces.

Figuur 1. Logo van de Agrarische Natuur- en Landschapsvereniging De Lieuw op Texel.

Tijdens de broedtijd leken de Scholeksters lang niet altijd aanwezig in hun broedterritorium. Afwezige Scholeksters kunnen hun eieren niet bebroeden en verdedigen tegen predatoren. En als er jongen zijn kunnen ze die niet bebroeden, voeren of verdedigen tegen predatoren. Die afwezigheid zou dus een belangrijke reden voor het lage broedsucces kunnen zijn. Om dit verder te onderzoeken werden in 2023 in totaal 20 broedvogels met een watlas zender uitgerust https://www.scholekster.org/nieuws/watlas-zendervogels-hoge-berg. Die watlas zenders zijn klein, wegen maar een paar gram en worden op de rug van de Scholekster gelijmd (Figuur 1). Eenmaal in het veld zie je alleen de dunne antenne uitsteken (zie de foto boven dit stuk van Scholekster Sjaak met kleurcode BLR-YYC4).

Figuur 2. Scholekster Geert (kleurcode BRP-OXR2) met vastgelijmde watlas zender.

Omdat de zenders gelijmd zijn vallen ze af tijdens de rui in de herfst, als de Scholeksters al lang naar hun overwinteringsgebied zijn vertrokken. Met de zenders krijgen we dus een goed beeld van het terreingebruik in de broedtijd, het verlaten van het broedgebied aan het einde van het broedseizoen en de locatie van het ruigebied/overwinteringsgebied.

In 2023 bleek dat veel broedvogels in de broedtijd regelmatig tijdens laagwater naar het op 10 km afstand gelegen Balgzand vlogen. De indruk kon worden bevestigd dat alleen de dieren die daar laat mee begonnen en maar weinig uitstapjes maakten jongen wisten groot te brengen https://www.scholekster.org/nieuws/wat-hebben-we-geleerd-van-de-waddenvogelfestival-watlas-zender-scholeksters. Omdat het aantal succesvolle Scholeksters erg laag was is het onderzoek in 2024 herhaald. In tegenstelling tot het extreem droge jaar 2023, was 2024 extreem nat, maar weer hadden maar weinig Scholeksters succes. Daarom is besloten ook in 2025 weer 30 Scholeksters met een watlas zender uit te rusten. Dit werd mogelijk gemaakt door subsidies van Vogelbescherming Nederland https://www.vogelbescherming.nl/, ANLV De Lieuw https://www.delieuw.nl/, de familie Willemsen en Stichting Vogeleiland Texel https://texelvogeleiland.nl/.

Tijdens de jaarlijkse Big Day van het waddenvogelfestival wordt veel geld opgehaald door de deelnemers aan de Big Day voor het goede doel https://waddenvogelfestival.nl/goede-doel/. Dat geld wordt beheerd door de Stichting Vogeleiland Texel, die het onderzoek subsidieerde. Een goede reden om de deelnemers aan de Big Day te vragen om een naam te bedenken voor de gezenderde Scholeksters (Tabel 1). Door een misverstand zijn in 2024 de namen veel te laat doorgegeven. Daarom zijn die namen voor dit jaar gebruikt en aangevuld met namen bedacht door teams in 2025.

Tabel 1. Overzicht van de namen van de gezenderde Scholeksters. Ook aangegeven de naam van het team, het aantal soorten dat ze zagen tijdens de Texel Big Day, het door het team ingezamelde bedrag, het jaar en de kleurcode van de gezenderde Scholekster (voor uitleg over de kleurcode, zie https://www.scholekster.org/waarnemers-en-fotografen).

Het watlas systeem werkt met ontvangststations. Voor een goede lokalisatie moet het elke paar seconden uitgezonden signaal van de zender door minimaal drie stations ontvangen worden https://www.nioz.nl/en/expertise/wadden-delta-research-centre/facilities-technology/instruments/watlas-technical-specifications. In 2023 en 2024 konden we beschikken over één, respectievelijk twee ontvangststations in de directe omgeving van de Hoge Berg en waren we daarmee voor een goede plaatsbepaling afhankelijk van ontvangststations op grotere afstand, zoals Oudeschild, NIOZ en Balgzand. Dit jaar konden we een derde ontvangststation plaatsen op de Hoge Berg zelf (Figuur 3).

Bruno Ens

Figuur 3. Plaatsing van het derde ontvangststation op de Hoge Berg door Anne Dekinga en Johannes Krietsch van het NIOZ.

Ondanks tuinwallen en bosjes zijn de gezenderde Scholeksters nu veel vaker in beeld. Op 5 juni om tien uur ’s avonds bijvoorbeeld was de positie bekend van alle gezenderde Scholeksters (Figuur 3). Het was op dat moment laagwater en veel vogels foerageerden op het Balgzand. We hopen dus meer bewijs te verzamelen dat vogels die dat vaak doen een grotere kans hebben hun eieren of jongen te verliezen. De in vergelijking tot voorgaande jaren toegenomen detectie op de Hoge Berg zelf betekent dat we nu ook het terreingebruik op de Hoge Berg kunnen onderzoeken.

Figuur 4. Screenshot van de met watlas gezenderde Scholeksters tijdens laagwater op 5 juni 2025 om 22:00 ’s avonds. Op elk moment is de positie van de vogels hier te volgen https://maps.nioz.nl/watlas/. Op 11 juni 2025 zijn de laatste 4 Scholeksters gezenderd.